Harold van de Ven: 'Er is veel welwillendheid onder gemeenten om aan de slag te gaan met biobased bouwen'

Waarom is Building Balance ooit gestart?
"Building Balance is in 2022 gestart als platform om de uitdagingen, vragen en knelpunten op het gebied van biobased bouwen van de agrarische sector te koppelen aan de vraag uit de bouwsector. Tussen die sectoren bevinden zich ook de industrie en producenten van materialen. Samen met de ministeries van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, Volkshuisvesting & Ruimtelijke Ordening, Klimaat & Groene Groei en Infrastructuur & Waterstaat voert Building Balance het in 2023 vastgestelde programma Nationale Aanpak Biobased Bouwen (NABB) uit. Inmiddels werken we met alle Nederlandse provincies samen om, in lijn met de NABB, regionale ketenprojecten op te starten en te stimuleren."

Wat is de noodzaak om biobased bouwen verder te brengen in de maatschappij?
"We zijn als maatschappij verslaafd geraakt aan de fossiele industrie. Dat houden we niet vol. Kijk naar het woningtekort. Begin jaren 2000 had ik een goedlopend architectenbureau, maar besloot dat ik niet verder wilde werken met projecten gebaseerd op fossiele, niet circulaire materialen. Ik ben me op biobased bouwen gaan richten. Inmiddels zie ik dat steeds meer mensen verandering willen en actie ondernemen. Jonge mensen die een opleiding in de bouw volgen, denken al niet meer in fossiele materialen. Ze werken steeds meer met de opties die biobased bouwmaterialen bieden. Minder baksteen, beton, staal en fossiele isolatiematerialen, maar meer houtbouw of materialen van vezelgewassen. Bedrijven gaan dat ook merken als de nieuwe generatie klaarstaat."

Zoals bij veel veranderingen in de maatschappij is de toename van circulair of biobased gebouwen een samenspel van meerdere actoren: van overheden tot woningcorporaties en agrariërs. Welke rol vervult een gemeente daarin?
"Gemeenten hebben de belangrijkste rol als het gaat om het vergroten van de woningvoorraad en ook hoe deze tot stand komt. Allereerst kan een gemeente ervoor kiezen dat landbouw op gemeentelijke pachtgronden bestaat uit het telen van biobased gewassen voor het produceren van bouwmaterialen. Een gemeente kan ook aansturen op biobased gebouwde woningen door bijvoorbeeld kwalitatieve eisen aan nieuw te bouwen of te renoveren woonwijken te stellen. Denk dan aan eisen om bepaalde materialen juist wel of juist niet te gebruiken. Op die manier stuur je aannemers aan om ook met die producten te werken. Ook de welstandscommissie speelt een rol. Bij bouwprojecten kan een gemeente bepalen dat er bijvoorbeeld minder gebruik wordt gemaakt van bakstenen, maar dat er vooral met houtbouw of biocomposieten gewerkt moet worden."

Biobased bouwen groeit in Noord-Brabant, zoals hier bij de nieuwe wijk Haansberg in de gemeente Etten-Leur. Foto uit 2024.

De gemeente kan daarmee dus ook een rol als aanjager hebben?
"Precies. Toch is er wat aarzeling. Biobased bouwen wordt nog vaak gezien als een 'extra' waar je om vraagt. Bijvoorbeeld als je biobased toepassingen eist in aanbestedingen of het eist in nieuw- of verbouwplannen. Het voelt voor sommige ondernemers of partijen nog als een vertragende factor. Want het levert volgens hen weer extra regeltjes op om rekening mee te houden."

Dat is niet zo?
"Door klimaatvriendelijke, CO2-neutrale bouwmaterialen te gebruiken, kun je juist sneller bouwen. Neem het voorbeeld van kant-en-klaarbouw op basis van hout of biobased composieten. Er zijn in West-Brabant en in andere delen van Nederland nu al fabrieken waar woningen als een soort bouwpakket gemaakt worden, waarna ze alleen nog maar naar de locatie getransporteerd en aangesloten moeten worden. Dat gaat al een stuk sneller dan de gebruikelijke werkwijzen, zoals metselen of het gebruik van cement of beton. Er zijn veel mogelijkheden, maar je moet die mogelijkheden wel aangrijpen. De grootste opgave ligt trouwens niet bij het bouwen van nieuwe huizen, maar in het verduurzamen van bestaande woningen door bijvoorbeeld de daken beter te isoleren met duurzamere materialen zoals vlaswol, hennepwol of stro- en cellulose-inblaasisolatie."

Wat zijn verdere stimulansen om partijen aan te sporen met biobased of circulaire materialen te gaan werken?
"Building Balance stimuleert het sluiten van convenanten of commitmentverklaringen, samen met partners uit de hele keten. In West-Brabant is er in 2024 een commitmentverklaring ondertekend door vijf woningcorporaties, in heel Noord-Brabant zijn dat inmiddels al drieëndertig corporaties. Daarin spreken de partijen hun commitment uit dat ze tot en met 2028 ieder jaar procentueel meer biobased materialen gaan gebruiken in nieuwbouw en renovaties. Het is goed dat woningcorporaties dit ondertekenen, omdat zij daarmee ook hun leveranciers beïnvloeden. Bouwbedrijven en partners moeten zo ook aan de gestelde eisen en doelen voldoen. Zij ondertekenden eerder ook al een commitmentverklaring. In oktober 2025 willen we een zelfde convenant op laten stellen, maar dan ondertekend door West-Brabantse gemeenten en partners uit de regio. Op die manier veranderen we de keten stap voor stap."

Toch zal die verandering niet meteen plaatsvinden. Hoe gaat het proces verder in werking?
"Er staan handtekeningen onder de verklaring. En dan? Dan is het een kwestie van aan de slag gaan. Een intentie- of commitmentverklaring moet ook in beleid, wet- of regelgeving vastgelegd worden. Dat is een volgende stap. Partijen als Building Balance helpen ambtenaren, projectontwikkelaars en ook agrariërs om die eerste stappen te zetten. Dat kan dus op meerdere terreinen. Van beleid, zorg- en welstand tot aan het gebruik van CO2-neutrale materialen. De visie van Building Balance is: in 2030 bestaat dertig procent van de gebouwde omgeving op basis van minimaal dertig procent biobased materiaal, op basis van gewicht."

Gaat dat lukken?
"Het ziet er positief uit. Zeker in de provincie Noord-Brabant maken we goede stappen. Dat is mogelijk te verklaren door de grote woningbouwopgave en de agrariërs die producten kunnen leveren. Maar belangrijker is dat ik merk dat er al veel welwillendheid onder gemeenteambtenaren is om aan de slag te gaan met dit thema. Ook in West-Brabant. Daarin is de kracht van het collectief, van samenwerken onmisbaar. Ik zie dat kleinere gemeenten vaak maar één ambtenaar op het gebied van wonen of huisvesting hebben die met dit thema aan de slag moet. Soms hebben ze zelfs meerdere dossiers onder zich. Denk in zo’n geval in het collectief. Want zestien of meer ambtenaren samen en je hebt al een schat aan kennis bij bijeen. Dus help elkaar, kom samen en wissel kennis en ervaringen met collega’s uit."

Over biobased bouwen en een circulaire regio

Biobased (ver)bouwen is onderdeel van een circulaire en plantaardige economie in de regio. RWB helpt gemeenten om circulair denken en handelen onderdeel te laten zijn van het West-Brabantse beleid binnen gemeenten. We informeren partners om het kennisniveau over de waarde van circulariteit binnen gemeenten te vergroten, zo ook dit artikel. Zo ontwikkelt West-Brabant zich tot regio met een gezond vestigings- en investeringsklimaat waar circulair denken en handelen de standaard is. Op 9 oktober ondertekenen West-Brabantse gemeenten het convenant 'Biobased bouwen West-Brabant', waarmee de overheden en hun partners weer een belangrijke stap op het gebied van biobased bouwen zetten.

Heb je interesse in dit onderwerp, bekijk het programma Circulaire regio op onze website voor meer informatie. Bekijk ook de website van Building Balance voor projecten in de regio.