Lector Diane Nijs: 'Regio Deal als vertrekpunt om samen meer wenselijke toekomst voor regio te creëren'

Het evenement op 30 mei is het startschot om vanuit de Regio Deal samen aan de toekomst van West-Brabant en ons allemaal te werken. Dat vraagt leiderschap en samenwerking. Wat voor rol speelt de Regio Deal daarin?

"De Regio Deal is een kans voor West-Brabant om de toekomst van de regio op te pakken als een emergent proces en niet als een evident, centraal aangestuurd proces. Met een emergent proces tracht je de toekomst vorm te geven in de richting waarin je graag zou willen evolueren met zijn allen. Terwijl je met een evident proces een toekomst krijgt die voortborduurt op het verleden. Denk bijvoorbeeld aan de Europese 'Green Deal' of aan 'Plastic Free Oceans' of aan 'Ruimte voor de Rivieren'. Dat zijn voorbeelden van waarin mensen met elkaar werken aan een meer wenselijke toekomst, via het uitzetten van zelfordenende, emergente processen. De Regio Deal is een goed vertrekpunt om ook voor de regio de toekomst vorm te geven als een emergent proces met een focus op nieuwe economie en brede welvaart. Wetenschappers als Mariana Mazzucato die op Europees niveau de overheid mogen adviseren, benoemen zo’n emergente processen als ‘mission-oriented innovation policy’: missiegericht innovatiebeleid."

U bent lector imagineering. Dat zal mogelijk niet direct een belletje doen rinkelen bij iedere lezer. Wat houdt imagineering precies in?

"Imagineering staat voor het samen aanpakken van uitdagingen of problemen op basis van verbeeldingskracht. Dat is een manier van ingrijpen om emergente processen te katalyseren, processen die geheel afhankelijk zijn van de collectieve intelligentie en de collectieve creativiteit. Anders dan bij engineering waar je duidelijk weet wat je wil, weet je dat niet meteen duidelijk bij het creëren van een nieuwe toekomst. Daarom creëer je bij imagineering eerst een aspirationeel of wensbeeld dat richting geeft aan het denken. Wetenschappers spreken hier over een 'boundary object'."

Zou u wat meer kunnen vertellen over de rol van een boundary object?

"Een 'boundary object' wil alle partijen opnieuw aan het denken zetten om opnieuw met elkaar in gesprek te gaan richting die nieuwe toekomst. Vergelijk het met een maquette of hulpmiddel om mensen een blik op een idee of toekomst te geven. Om vervolgens samen in actie te komen. Neem 'Ruimte voor de rivieren' als voorbeeld. Dit houdt in dat we nog steeds inzetten op onze waterveiligheid met dijken. Maar ook dat de belanghebbenden een perspectief wordt geboden op het moment dat dijken niet langer zouden volstaan. Hierdoor denken subsidieverstrekkers voor dijkenbouw ook na over vragen van 'Ruimte voor de Rivier'-belanghebbenden als die op hun bordje belanden. Evidente acties worden, langzaamaan, maar versnellend, geconfronteerd met aanvullende, emergente acties. Imagineering is dus een ontwerpbenadering om innovaties als emergente proces richting te geven."

De Regio Deal is een samenspel van meerdere partijen of actoren. Hoe combineert de imagineering-aanpak dit soort samenwerkingen ten gunste van de Regio Deal?

"In de Regio Deal werken Rijksoverheid en regio samen om de kwaliteit van leven, wonen en werken van inwoners en ondernemers te verbeteren. De imagineering-aanpak benut daarin de verbeelding van alle partijen uit West-Brabant. Door in te zetten op de collectieve intelligentie en de collectieve creativiteit van alle regionale actoren, is het ook daadwerkelijk een probleem van alle betrokkenen. Je zorgt er via deze aanpak voor dat zij bij willen dragen aan de oplossingen op de langere termijn. In tegenstelling tot de engineering-aanpak die werkt met de kennis van experts, werkt de imagineering-aanpak met de kennis en de creativiteit van mensen. Het is geen kwestie van vraag en aanbod apart, geen kwestie van mensen die kunnen en niet kunnen. Het is een kwestie van wat de regio, onze bedrijven en inwoners samen nodig hebben en weten te organiseren om de regio florissant aan hun eigen kinderen te kunnen doorgeven."

Wat is er nodig om West-Brabanders te triggeren om in actie te komen en zelf onderdelen van de maatschappij te veranderen?

"Als iets voor mensen van levensbelang is, dan triggert hen dat. Ze komen dan in actie. Velen van ons zitten echter vast in de bestaande, evidente structuren en systemen. Het dieperliggende probleem is dat we alleen met zijn allen samen in beweging kunnen komen om de evidente paden te verlaten voor de emergente paden. Complexe uitdagingen als de stikstofproblematiek of de woningbouwproblemen kun je alleen in samenwerking, als groep of ecosysteem, aanpakken. Deze uitdagingen zijn niet op te lossen op afdelingsniveau of organisatieniveau, maar eerder op het niveau van de regio of binnen gemeenten. Emergente paden kennen daarbij een samenbrengende, katalyserende rol voor de overheid."

De Regio Deal zorgt voor zo'n soort samenbrengende, financiële impuls. Wat is er nodig om de Regio Deal zo goed mogelijk te benutten?

"Er zijn uitdagingen die om een aanpak op regionaal niveau vragen. Kies dus als regio een duidelijk betekenisvolle, wenselijke richting die breekt met vastgeroeste patronen of systemen. Regio Deals zijn bedoeld om mensen samen in beweging te brengen richting een betere toekomst voor hun eigen regio. En geloof me: dat wil je liever samen, als onderwijs, bedrijfsleven en overheden, zelf in je regio oppakken dan dat je het vanuit Den Haag of vanuit Europa uit laat rollen. West-Brabant is uniek en heeft eigen unieke krachten en mogelijkheden om op door te bouwen. En daarvoor zijn de lokale knowhow, de lokale interacties en de verbeelding van de mensen zelf, een gouden levensader waar men beter en gelukkiger van wordt."

Hoe zorgen we er dan voor dat de middelen, samenwerkingen en inzet vanuit de Regio Deal uiteindelijk ook beklijft?

"De Regio Deal geeft de regio een update. Vergelijk het met een update voor de smartphone. Dat is in het begin vaak weer even wennen. Maar als de update werkt, kun je meer met je telefoon. De Regio Deal maakt het mogelijk om op een andere, emergente manier om te gaan met de complexe opgaven. Dit gebeurt op de schaal van West-Brabant met belangrijke regionale spelers die daar allemaal van doordrongen zijn. Het is aan de deelnemers van het eerste uur om met vertrouwen de aftrap te geven aan dit belangrijke, emergente proces voor de regio. En het is aan de overheden om de regie- of de katalyserende rol op te pakken en waar te maken. Het emergente pad begint met een aspiratineel concept als bijvoorbeeld 'West-Brabant We Become', maar vervolgens hangt het helemaal af van de implementatie en die vraagt om vernieuwend leiderschap. Leiderschap dat niet de evidente maar wel de emergente processen behartigt."

Hoe kijkt u naar het evenement op 30 mei. Wat is de noodzaak om met zoveel mogelijk verschillende partijen uit de regio na te denken over de toekomst van de regio?

"Nu de regio de kans krijgt om met financiële ondersteuning van het Rijk de eigen toekomst ter hand te nemen, hoop ik dat deelnemers op 30 mei met elkaar in contact komen en het gesprek met elkaar aangaan. De sprekers leveren input die de deelnemers aan het denken én doen zet. Het doel van de bijeenkomst is dat de deelnemers goesting krijgen om op de lange termijn de regie over de eigen toekomst op te pakken. En dan niet op de oude, evidente manier, maar de toekomstgerichte, emergente manier. Ik hoop dat ze in deze eerste bijeenkomst het gevoel krijgen dat ze samen het verschil kunnen maken. Dat ze blij en trots zijn dat ze met en voor de regio nog veel meer kunnen betekenen dan voorheen. Dat de aanwezigen ook de evidente, gebaande paden in discussie durven stellen. Dat is wellicht hoog gegrepen voor een eerste bijeenkomst, maar daarvoor biedt 30 mei een mooie eerste aanzet."

Verandering vraagt naast samenwerking om verschillende vormen van leiderschap. Wat is uw beeld hierbij?

"Ik spreek van 'conventioneel' leiderschap en 'vernieuwend' leiderschap. Het eerste behartigt de evidente paden en het tweede de emergente. Beide bestaan naast elkaar en je hebt ze allebei nodig. Leiding geven is een kwestie van leren lopen op twee benen: enerzijds het evidente engineering-been dat draait rond plannen en controleren en anderzijds het emergente imagineering-been dat inzet op verandering van het hele ecosysteem. Dat imagineering-been zullen we in de volgende decennia al doende leren ontwikkelen. Dat vraagt om betekenisvolle dialogen, om samen experimenteren, reflecteren, leren en orchestreren. En als we er in slagen dat been goed te ontwikkelen, dan wacht ons een gelukkiger en meer betekenisvolle toekomst."

Tot slot: Waarom horen we zoveel nieuwe begrippen in de context van de Regio-Deal? Hoe helpen ze overheden, onderwijsinstellingen, bedrijven of andere organisaties richting een meer wenselijke en menselijke toekomst?

"We hebben andere woorden nodig om processen te benoemen die over interacties in levende systemen gaan en die leiden naar een meer florissante toekomst. Dat onze woordenschat uitbreidt met concepten als 'emergente paden', 'nieuwe economie' en 'brede welvaart', heeft ermee te maken dat die woordenschat meegroeit met ons wereldbeeld. Wat je aandacht geeft, groeit. Geef je aandacht aan industrialisatie, aan standaardisatie, aan shareholder value, dan groei je in die richting. Geef je aandacht aan plantaardige aspecten, aan nieuwe economie en brede welvaart, dan groeit dat. Geef je aandacht aan mensen, samenwerking en vernieuwend leiderschap dan zal ook dat groeien. Aan ons de keuze dus. Via onze woorden, ideeën, begrippen en concepten beïnvloeden we onze eigen toekomst. Dat is waar het evenement op 30 mei dan ook om draait. Ik wens iedereen veel inspiratie en betekenisvolle interacties toe."

Benieuwd? Bezoek het evenement 'West-Brabant: We Become'

Over de thema's brede welvaart, nieuwe economie en over de Regio Deal organiseert RWB op 30 mei het evenement 'West-Brabant: We Become' bij Breda University of applied sciences (BUas). Het doel is om samen de schouders te zetten onder de nieuwe economie en de brede welvaart in West-Brabant. De Regio Deal biedt een mooie aanleiding, maar het is aan ons allemaal om te zorgen dat de regio Deal zo goed mogelijk benut wordt. Interesse om aan te sluiten? Je bent van harte welkom. Wil je meer weten over de Regio Deal West-Brabant? Klik hier voor meer informatie.